Tarım hem ülkemizde hem dünyada gün geçtikçe en çok ihtiyaç duyulan sektörlerin başında gelmektedir. Özellikle son zamanlarda yaşanan ekonomik krizler, savaş, iklim değişikliği gibi dünya genelinde meydana gelen olumsuz olaylar tarımın önemini iyice gün yüzüne çıkarmaktadır. Tarım kuru, sulu ve nemli tarım olarak üç ayrı sisteme ayrılırken, tarım yöntemleri, yoğun-modern tarım, yaygın-kaba tarım, nadas tarım, nöbetleşe tarım, plantasyon tarım, sera tarım, turfanda tarım (COŞKUN, Fahri. "TÜRKİYE'DE TARIM" ) gibi çeşitlidir. Son yıllarda özellikle Antalya’da sera tarımı ya da bir başka deyişle Örtü Altı Tarım öne çıkmaktadır. 15 Şubat 2022 tarihli TUİK verilerine göre her sene sera alanlarının arttığı görülmektedir. 2016-2021 yılları arasında yaklaşık %24 artmışken, 2020-2021 yılları arasında %6 oranında artmıştır.

2018 TUİK verilerine göre Türkiye genelinde yaklaşık 77.209 ha sera alanı mevcutken Antalya ilk sırada ve yaklaşık 28.328 ha olup, Türkiye toplam seracılık alanının %36’sına tekabül etmektedir.

Antalya ilinde seracılık tüm il geneline yayılmış durumda olup, batıda Kaş tarafında başlayarak Kumluca, Finike hattında yoğunlaşmakta Kemer ve merkezde daha az yoğunlukta, Merkez İlçesi Kepezde artmakta ve doğuya gidildikçe Aksu, Serik bölgesinde yatırım artmış, Manavgat, Alanya ilçelerinde devam etmekte, doğuda Gazipaşa ilçesi ile son bulmaktadır. Son yapılan sulama projeleri ile Antalya kuzeyinde yer alan Korkuteli ve Elmalı ilçelerinde de örtü altı üretim de artış görülmektedir.

Seralarda yetiştirilen ana ürün grubu sebzelerdir (%94), bunu meyve türleri (%5) ve kesme çiçek ve iç mekan bitkileri izlemektedir. Örtü altındaki bitkisel üretim değerinin yaklaşık olarak 10 milyar TL olduğu tahmin edilmektedir (Tarım ve Orman Bakanlığı 2019a). Son yıllarda yapılan yatırımlar ile meyve türleri üretim payının arttığı görülmüştür.

Antalya ili genelinde örtü altı üretimi incelendiğinde Kaş, Demre, Finike, Kumluca ilçelerinde sebze üretimi yoğunlukta olup bu ilçelerde üretimin büyük kısmı basit sera olarak nitelendirilebilecek sebze üretimine yönelik genel olarak 2-30 bin m2 kapalı alanlı küçük ölçekli seralardır. Antalya Merkezinde Kepez İlçesinde ise bulunan seralar daha çok tarımsal işletmeler tarafından ticari amaçlar ile tercih görmekte olup bu bölgedeki seralar genel olarak, topraksız fide üretim, kesme çiçekçilik, topraksız meyve üretimi amaçlı olarak tercih görmektedir. Amaçlarına uygun olarak bu bölgede yer alan seralar daha nitelikli ve teknolojik seralar kapsamına girmektedir. Aksu ve Serik ilçelerinde Antalya’nın batı ilçelerindeki üretime benzer basit seralar fazla olarak görülmektedir. Antalya’nın doğu ilçelerinde Serik, Manavgat, Alanya ve Gazipaşa son 4 yıllık süreçte yüksekliği fazla olan genelde muz üretimi amaçlı seraların sayısında ciddi artışlar yaşanmıştır. Bu kapsamda Türkiye’nin muz üretim alanları 2015/16 yıllarında 58.380 da iken 2019/20 yılında bu alan 84.879 da artmış 2020/2021 yılında ise 111.000 da alana ulaşmıştır. Belirtilen alanların %45,40 Antalya ili sınırlarında yer almaktadır.

Sera yatırımları olan bölgeler iklim, arazi ve toprak yapısı ile yetiştirilen ürünlere uyum sağlaması gerekmektedir. Bir bölgedeki sera yatırımları artması ile bölgeye talep artmakta olup artan talepler doğrultusunda bölgedeki ham arazi değerleri de paralel olarak artmaktadır. Bu doğrultuda Antalya ili için sera yatırımlarının en eski olduğu Kumluca, Kaş Bölgelerinde geçmiş 10 yıllık arazi değerlerine bakıldığında ticari beklentisi olmayan zirai amaçlı tarım arazilerinin il genelinde üst sıralarda olduğu görülmektedir. Son 5 yıllık sera yatırımları dikkate alındığında ise bu yatırımların büyük kısmının Serik, Manavgat ve Alanya Bölgelerinde muz serası amaçlı olduğu görülmektedir. Bu yatırımlar sonrasında bölgelerde arazi değerlerinde 4 yıl içerisinde %300-400 oranında artışlar görülmüştür. Artan arazi fiyatları nedeni ile kullanılan arazi alım kredileri ve nitelikli sera projeleri kapsamında kullandırılan sera kredilerinde ciddi artışlar yaşanmıştır.

Örtü altı üretim maliyetleri dikkate alındığında; ilk kurulum maliyetleri ve işletme maliyetleri olarak 2 temel gider bulunmaktadır. İşletme giderleri genel olarak yıllık olarak yapılmakta olup gübre, bakım, elektrik sulama giderleri vb. olarak düşünülmektedir. Ancak ilk kurulum giderleri daha yüksek maliyetli olup yatırım maliyeti gibi düşünülmektedir. Bu giderler arasında arazi tesviyesi, arazi işlemesi, sera kurulum giderleri, sulama sistemleri ve dikim giderleri ana başlıklardır. Bu başlıklar arasında en yüksek maliyet sera kurulumu olarak dikkat çekmektedir. Genel olarak sera türleri demir taşıyıcı sistem çevresi istenilen özelliklerde malzeme (Plastik, Cam, Polikarbon vb.) ile kapatılması ile oluşturulmaktadır. En çok tercih edilen plastik ile kaplamadır.

Son 3 yıllık süreç incelendiğinde sera kurulum malzemeleri için gerekli olan ham madde fiyatlarının artışları sebebi ile yeni sera yatırımları yavaşladığı görülmektedir. En büyük gider kalemi olan demir 2019 yılı başlarında Ton fiyatları 3.000 TL/ton olarak görülürken güncel demir fiyatlarının 15.000 TL/ton üzerinde olduğu görülmektedir. Diğer giderlerden sera örtüsü olarak kullanılan plastik örtü kilogram fiyatlarının 2019 yılında 18-20 TL/kg civarından güncel değerlerin 60 TL/kg üzerinde olduğu, beton pompa fiyatlarının ise m3 fiyatlarının 150-180 TL/m3 den güncel olarak 450-500 TL/m3 civarına kadar çıktığı görülmüştür. Gider kalem fiyatları ortalama %300-500 oranında artış göstermişken yine işçilik fiyatlarında da aynı artışı gözlemlemek mümkündür. 

DEMİR FİYATLARI 2019-2022 (TL/ton)

Kaynak: : https://www.gulecdemir.com.tr/ (demir fiyatları)

Sera yatırım maliyetlerinin çok yüksek ölçüde artışı nedeni ile güncel sera yatırımlar yavaşlamakta olduğu görülmüştür. Yeni üretim yapacak üreticiler alternatif yollar arayışı dikkat çekmektedir. Bu arayışlar içerisinde hazır kurulu seraların satın alınması ve kiralanması alternatifleri yer almaktadır. Bu nedenle son dönemlerde ve gelecek yıllarda benzer sera alım, satımının ve kiralama işlemlerinin daha hızlı olacağı bir dönem olacağı düşünülmektedir. Basit tarzda olarak düşünülen sebze seralarının hızlı el değiştirmeleri uzun zamandır piyasalarda aktif olarak yapılmaktadır. Teknolojik seralarda ise yatırım ve geri dönüş sürelerinin uzun olması nedeni ile el değiştirmelerin nadir yapıldığı görülmektedir. Ancak son dönemlerde yapılan muz ve tropikal meyve üretimi amaçlı seralarda el değiştirmelerin teknolojik seralara göre daha hızlı olacağı öngörülmektedir. Muz üreticiliği amaçlı imal edilmiş olan seralar 2020/2021 döneminde muz üretim alanlarının 111 bin dekara ulaştığı görülmektedir. Bu üretim alanlarındaki dikimlerin 12-15 ay sonra verime başlayacak olması dikkate alındığında muz üretiminin 2022 yılında %30 artabileceği düşünülmektedir. Muz tüketiminin ise aynı oranda artıp artmayacağı konusunda riskler bulunmaktadır.

Sera yatırımları olan bölgelerdeki talep fazla olması nedeni ile artan arazi değerleri ve artan sera maliyetleri nedeni ile sera el değiştirmelerinin fazla olacağı , muz seraları özelinde ise seralarının yapı bakımından yüksek olması, taşıyıcı sistemlerinin diğer sera türlerine göre daha yüksek olması iklimlendirme imkanlarının diğer seralara göre daha iyi olması gibi artı yönleri dikkate alındığı bu seraların birçok tropikal meyve (bodur avakado, papaya, pitaya, passiflora vb) yetiştiriciliği için uygun olabilecektir. Gelecek dönemlerdeki muz işletme giderlerinin artması, muz üretiminin artması nedeni ile fiyat dalgalanmalarının yaşanması riskleri sonrasında bu üretim alanlarında yeni yapılanmalar görülebilecek olup el değiştirme ve kiralamalar daha fazla yaşanabileceği düşünülmektedir.